De oorlogsjaren 1940-1945

De jaren van de 2e Wereldoorlog en de opmaat daartoe hebben in Ter Apel hun sporen nadrukkelijk nagelaten. De aanwezigheid van een bloeiende Joodse gemeente en de nauwe relatie met de bewoners van de andere zijde van de grens in een economisch moeizame tijd hebben gemaakt dat de jaren 40-45 in Ter Apel heel verschillend konden worden ervaren. Een beschrijving van die donkere periode in deze website kan dan ook niet anders dan onvolledig zijn. 

Door de dreigende ontwikkelingen in het Duitsland van de dertiger jaren van de vorige eeuw besloot de Nederlandse regering de troepen in staat van paraatheid te brengen, de zogenaamde mobilisatie. Dit kwam er o.m.op neer dat langs de gehele Oostgrens soldaten werden gestationeerd. Door de ligging aan de Rijksgrens werden ook in Ter Apel soldaten gelegerd. Om bij die soldaten het moreel hoog te houden bracht koningin Wilhelmina in 1939 een  bezoek aan Dalen, Emmen, Stadskanaal, Veendam, Zuidlaren en Ter Apel. In die plaats waren de soldaten gelegerd oa. Bij de hotels Timmer en Schot en ook bij de cafe’s  Krijgsveld en Potker. Op de foto is het moment te zien waarop zij vertrekt van een bezoek aan de militairen die gehuisvest waren in de (toenmalige) paardenstallen achter Hotel Timmer (tegenwoordig ’t Torentje). Zij was in gezelschap van een  groep hoge officieren en een hofdame. Bij het verlaten van het terrein werd ze toegejuicht door burgers. Herkenbaar zijn links de heer Schomaker en hotel-eigenaar Timmer. Op het dak van de woning van meester Jan Wester meer belangstellenden.

locatievergrotenheden     meer over de mobilisatie 1939-1940

     
     
  Vlak voor 10 mei 1940 werd de Nederlandse oostgrens gesloten naar aanleiding van de oorlogsdreiging uit het oosten. Hier de brug Barnflair-oost/Rutenbrockerweg, voorzien van betonringen,volgestort met cement, alsmede aangebrachte paalversperringen. In het  hokje links voor de brug een schildwacht.
locatievergrotendetail 1heden    
 

Uit een der concentratiekampen  over de grens bij Ter Apel in mei 1935 gevluchte gevangenen. Zij werden na hun arrestatie overgebracht naar de marechaussee-kazerne aan de Hoofdkade en  vandaar naar de trein naar Groningen. Als ze bij de brug aankomen is deze net open. De vier ontsnapten zijn Piller uit Keulen ,Klunter uit Dusseldorf,    Marchelewski uit Berlijn en Weimann uit Gelsenkirchen.. De Ter Apeler fotograaf Lunow was er als de kippen bij om deze en volgende foto’s te maken. In het Huis van Bewaring in Groningen sloeg Weimann in juni de hand aan zichzelf. De andere drie werden uitgewezen door de Rechtbank in Groningen

locatievergrotendetail 1heden    
 

De brug is weer gesloten. Op de achtergrond de panden van Rottinghuis, Vleer en bakker Bos.

locatievergrotenheden    
   Op de Stationsstraat onder bewaking naar de trein richting Groningen.
locatievergrotendetail 1heden    
  Bij de trein aangekomen.
locatievergrotendetail 1detail 2heden    
  Instappen
vergrotendetail 1    
  Leerlingen RHBS helpen in 1944 verplicht met aardappel rooien, op de foto oa. Albert ter Wisch, ..Vermeulen, Henny Kuper, John Timmerman, ..Groeneveld, Gezienus van Weerden, Johan Steneker, Tammo Bonkes, Jansje ter Wisch.

 

foto met dank aan dhr J Spanninga, Ter Apel

vergroten    
   

Onderweg van/naar het aardappelrooien ter hoogte van de molen te ter Haar: ...Buurman, Annie jagt, Jaap Groeneweg, Herman Lulf, Tammo Bonkes, Melissa Jost, Henny Kuper.

 

foto met dank aan dhr J Spanninga, Ter Apel

vergroten    
  Afbeelding van een door de bezetter verleend  “Ausweis”  dat de gebruikster vrijstelling verleende van een rijwielvordering.
vergroten    
 

De opgeblazen spoorbrug aan de  Rutenbrockerweg, met op de achtergrond het niet meer aanwezige stationsgebouwtje. Alleen de fundamenten van de brug zijn nog aanwezig.

 
locatievergrotendetail 1heden    
  Poolse militairen aan de Hoofdkade tegenover de Oudeweg. Poolse militairen waren in 1945 in verschillende panden in Ter Apel ingekwartierd, o.a. in het pand waar dokter Smit woont.
locatievergrotenheden    
  Poolse militairen bij de brug over de Vetstukkermond.
locatievergrotenheden    
  De opgeblazen brug naar de Westerstraat.
locatievergrotenheden    
  Herdenkingsbijeenkomst vermoedelijk in 1946 bij de graven van de bemanning van de neergestorte RAF-bommenwerper. Het voorste graf is van een Poolse militair. meer info
locatievergrotenheden    

Op vrijdag 12 april 1946 ontving waarnemend burgemeester Drenth een delegatie van Belgische en Poolse militairen in het gemeentehuis te Sellingen. Onder hen waren Belgische eenheden van de S.A.S.. Dat was de Special Air Service, een eenheid bedoeld voor speciale acties vanuit de lucht achter vijandelijke linies.. De SAS bestond uit 5 onderdelen waarvan 2 Franse, 2 Britse en een Belgisch onderdeel. Dit laatste onderdeel was op 7 april 1945 via land aangekomen in Noord-Nederland en via Coevorden, en Oosterhesselen aangeland in oost Groningen verzeild geraakt. Het onderdeel stond onder leiding van majoor E Blondeel, hij is de 3e persoon links van vergroten

waarnemend burgemeester Drenth. Direkt links van de burgemeester zit een Brits officier die verantwoordelijk was voor de grenscontrole bij Ter Apel. Tussen hen in zit kolonel Wladislav Dec, commandant van de 3e brigade Jagers. De 3 militairen geheel links zijn Belgisch SAS militairen, te herkennen aan het SAS embleem op de bovenarm. Het is de Pegasus, het gevleugelde paard. Rechts achterin staan 6 militairen in Poolse uniform, waarschijnlijk allen leden van de 10 PSK , de 1e Poolse Pantserdivisie die de gemeente Vlagtwedde bevrijdde. Geheel rechts vooraan nog een lid van de 10 PSK, te herkennen aan het embleem op zijn bovenarm. De man tussen de portretten van prinses Juliana en prins Bernhard in is wachtmeester Lambert Simon van de 2e Compagnie Korps Gezagstroepen. Die compagnie was verantwoordelijk voor de gewapende handhaving van de buitenste ring rond het kamp Sellingerbeetse. In dat kamp zaten in die tijd -1 jaar na de bevrijding- nog steeds NSB-ers geďnterneerd. De 2e persoon zittend rechts is dhr van der Werf, direkteur van de AGO te Ter Apel.

foto met dank aan mevrouw Marijke Simon uit Apeldoorn.

determinatie van de militairen door dhr W Venema, Stadskanaal

  Arend Koning was een van de Ter Apeler dienstplichtig militairen die sneuvelde in de meidagen van 1940. meer info
     
  Graven van aan de Sellingerstraat gesneuvelde Duitse militairen. De graven zijn er niet meer, de Duitsers zijn herbegraven in hun vaderland.
locatievergrotenheden    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tijdens de aprildagen van 1945 maakte dhr. C.E Grol filmopnames van de Poolse bevrijders die Ter Apel binnentrokken. Vanuit zijn huis aan de hoofdkade filmde hij hoe de militairen het dorp binnentrokken. Het filmen gebeurde eerst voorzichtig, vanachter de ramen. Verderop in de film wordt er openlijk tussen de militairen gefilmd. Ook wordt een groep vrouwen in uniform uitvoerig op de film gezet. Mogelijk zijn dat vrouwen die juist waren bevrijd uit kamp Oberlangen. De film toont voorts een optocht van verklede mensen over de Hoofdstraat en een gekostumeerd voetbal en korfbaltoernooi. Al met al uniek en historisch filmmateriaal, dat overigens wel heeft geleden onder de tand des tijds.

De originele film is gedigitaliseerd in de studios van de NOS, door bemiddeling van dhr Gijs Wanders. Op deze website vooralsnog een gecomprimeerde versie (360 x 280 pixels) in Windows media formaat (streaming) van dit materiaal. Daarnaast ook een MPEG1 versie van 192 x 144 pixels. De film in het volledige formaat zou erg veel ruimte op de webserver vergen. Op termijn zal de volledige film beschikbaar komen.

 

Filmbeelden in streaming wmv

Filmbeelden in mpeg1(download 65 Mb).

     
link naar artikel Peter Smit over de bevrijding van Ter Apel